Άγια νύχτα ...Το πιο γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι στον κόσμο!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Η Άγια Νύχτα , είναι ίσως το πιο γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι σ' όλο τον κόσμο, κι ας έχουν περάσει κοντά 200 χρόνια από την χρονιά που γράφτηκε. Η ιστορία που κρύβεται πίσω από τους στίχους αλλά και την μουσική σύνθεση αυτού του τραγουδιού έγινε γνωστή στον κόσμο  όταν ανακαλύφθηκε η παρτιτούρα των δύο ανθρώπων που το δημιούργησαν, του Γιόσεφ Μορ και του Φραντς Γκρούμπερ. Μεγάλοι συνθέτες όπως ο Βέρντι, ο Βάγκνερ, ο Πουτσίνι και άλλοι, το αναγνώρισαν ως ένα βαθιά θρησκευτικό τραγούδι, με μια παράξενη δύναμη που φτάνει κατευθείαν στις καρδιές των ανθρώπων.

…Παραμονή Χριστουγέννων, 24 Δεκεμβρίου 1818…Στο μικρό χωριό του Όμπερντορφ στην περιοχή του Σάλτσμπουργκ, στην Αυστρία όλα είναι σκεπασμένα με πυκνό χιόνι. Έχει σχεδόν ξημερώσει και οι λιγοστοί άνθρωποι που βρίσκονται εκείνη τη στιγμή στην εκκλησία σταματούν απότομα να ψέλνουν. Το μεγάλο εκκλησιαστικό όργανο ξαφνικά σωπαίνει. Ο εφημέριος το ανοίγει να δει τι έχει συμβεί …Σε πολλά σημεία βλέπει ίχνη από ποντίκια. Όλα τα ξύλινα κομμάτια είναι σχεδόν ροκανισμένα. Η λειτουργία συνεχίστηκε αλλά ο προβληματισμός για την επομένη και μεθεπόμενη μέρα ήταν μεγάλος. Πως θα γινόταν η μεγάλη λειτουργία  των Χριστουγέννων. Ο εφημέριος Γιόζεφ Μορ σκέφτηκε τότε τον δάσκαλο του μικρού χωριού. Ίσως να είχε κάποια ιδέα μιας και ήταν και ο  οργανίστας της εκκλησίας,ο Φράντς Γκρούμπερ. Μαζί  μπορούσαν να βρουν ένα τρόπο να αποδώσουν τον Χριστουγεννιάτικο Ύμνο. Δύσκολο πολύ χωρίς το μεγάλο εκκλησιαστικό όργανο. Ίσως να βοηθούσε η κιθάρα αυτή τη φορά  και ο Γιόζεφ σκέφτηκε να παίξουν   ένα νέο χριστουγεννιάτικο τραγούδι. Σκάρωνε όμορφους στίχους ο  Γιόζεφ  και ο Φραντς το ήξερε καλά αυτό. Ήδη από το 1816 ο Γιόζεφ είχε εμπνευστεί ένα ποίημα, σαν ήταν νεαρός παπάς σε μια εκκλησία στην Αυστρία. Πιθανόν, λένε, στην γύρω περιοχή με τα απέραντα δάση από έλατα και την απόλυτη ησυχία έμενε και ο παππούς του Γιόζεφ και σε μια επίσκεψή του σε αυτό, ίσως κάτι να  τον έκανε να γράψει αυτό το ποίημα για μια άγια, σιωπηλή νύχτα.

Joseph Mohr

Ο Φραντς αποσύρθηκε στο μικρό του δωμάτιο πίσω από την αυλή του σχολείου να αφήσει τον Εφημέριο Μορ μόνο του  να συγκεντρωθεί. Ο ίδιος σκεφτόταν μια μελώδια.  Το χιόνι συνέχιζε να πέφτει πυκνό κι όλα γύρω ενέπνεαν μια μοναδική ομορφιά και γαλήνη. Και τότε η έμπνευση ήρθε. Τούτη η νύχτα έτσι όπως την έβλεπε θα έπρεπε  να είναι όμοια με κείνη που γεννήθηκε ο Χριστός. Οι πρώτες σκέψεις στο μυαλό του Γιόζεφ ήταν και οι στίχοι του ποιήματός του και ίσως οι νότες για μια καινούργια μελωδία. Είχε σχεδόν ξημερώσει η παραμονή της μεγάλης γιορτής κι ο Γιόζεφ έτρεξε χαρούμενος στο δωμάτιο του δασκάλου. Η συγκίνηση και των δύο ήταν μεγάλη και ο Φραντς άρχισε να  συνθέτει με μια κιθάρα μια ωραία μελωδία. Μέχρι τα ξημερώματα το τραγούδι ήταν έτοιμο και τη νύχτα της παραμονής, στη Λειτουργία των Χριστουγέννων στη θέση του χριστουγεννιάτικου ύμνου οι δύο συνθέτες άρχισαν να ψάλλουν την «Άγια Νύχτα».
Όταν τελείωσαν, μια απέραντη σιωπή επικρατούσε στην εκκλησία, φέρνοντας τον πατέρα Μορ και τον Γκρούμπερ σε αμηχανία. Τότε όμως μια γλυκιά γυναικεία φωνή άρχισε να τραγουδάει κατανυκτικά τους στίχους του νέου ύμνου. Σιγά-σιγά όλο το εκκλησίασμα άρχισε να συμμετέχει, ψάλλοντας ξανά και ξανά το όμορφο αυτό τραγούδι με τους τόσο γλυκείς στίχους…Κι έτσι από  εκείνη τη στιγμή « Η Άγια Νύχτα », που έμελλε να φτάσει μέχρι τις μέρες μας, θεωρείται το πιο δημοφιλές χριστουγεννιάτικο ποίημα – μελωδία, σε ολόκληρο τον κόσμο.
Κατά καιρούς και με τη διάδοση της «Άγιας Νύχτας» σε όλο τον κόσμο, ο δημοφιλής αυτός θρύλος παραλλάχθηκε σε πολλές διαφορετικές εκδοχές, με τον εμπλουτισμό της αρχικής ιστορίας με στοιχεία των κατά τόπους παραδόσεων. Μετά την πρώτη εκτέλεση το τραγούδι ξεχάστηκε, καθώς μάλιστα οι δρόμοι των δύο συνθετών χώρισαν, αφού καθένας τους μετακινήθηκε σε διαφορετικό τόπο.

Το 1825 ο τότε εφημέριος της εκκλησίας του Όμπερντορφ κάλεσε έναν τεχνίτη ονόματι Καρλ Μαουράχερ (Karl Mauracher) για να επισκευάσει το εκκλησιαστικό όργανο του ναού. Αυτός ανακάλυψε στο πίσω μέρος του οργάνου πεταμένο ένα αντίγραφο του τραγουδιού. Έδωσε το τραγούδι στην οικογένεια Στράσερ (Strasser) που ζούσε στο Τιρόλο και συνήθιζε να ταξιδεύει σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας και να τραγουδάει σε γιορτές. Έτσι η «Άγια Νύχτα» άρχισε να διαδίδεται στις γερμανικές χώρες και σύντομα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής.
Το 1839 μια άλλη οικογένεια τραγουδιστών από το Τιρόλο παρουσίασε το τραγούδι στην Νέα Υόρκη, ξεκινώντας τη διάδοση της «Άγιας Νύχτας» στον αγγλόφωνο κόσμο. Στην αγγλική μεταφράστηκε το 1863 από τον Τζον Φρίμαν τον Νεότερο με μελωδία ελαφρώς διαφορετικής του αυστριακού πρωτοτύπου. Το 1840 εκδόθηκε πρώτη φορά με την ένδειξη «αγνώστου συνθέτη». Υπήρξε το αγαπημένο τραγούδι του βασιλιά Φρειδερίκου-Γουλιέλμου Δ΄ της Πρωσσίας, ο οποίος διέταξε την διεξαγωγή έρευνας για τον εντοπισμό των δημιουργών του. Οι έρευνες ξεκίνησαν το 1854 και τελικά κατέληξαν τόσο στη γνωστοποίηση των Μορ και Γκρούμπερ, όσο και του θρύλου γύρω από τις συνθήκες που γράφηκε το τραγούδι και που μέχρι πρόσφατα θεωρείτο αληθινή ιστορία.

Το πότε ακριβώς γράφτηκε το χριστουγεννιάτικο αυτό τραγούδι  έγινε γνωστό από ένα χειρόγραφο που ανακαλύφθηκε το 1995 και φέρει την υπογραφή του εφημέριου Μορ. Το χειρόγραφο χρονολογείται από τους μελετητές το 1820. Στην αριστερή πλευρά αναγράφεται η ημερομηνία συγγραφής των στίχων και στην άνω δεξιά γωνία η ένδειξη «Melodie von Fr. Xav. Gruber». Σήμερα φυλάσσεται στο Carolino Augusteum Museum του Σάλτσμπουργκ.

Η «Άγια Νύχτα» έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 300 γλώσσες και διαλέκτους σε όλον τον κόσμο. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής τόσο μεταξύ των Καθολικών, όσο και των Προτεσταντών. Μάλιστα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τραγουδήθηκε ταυτόχρονα στην αγγλική και γερμανική γλώσσα από τα αντιμαχόμενα στρατεύματα στο μέτωπο κατά τη χριστουγεννιάτικη ανακωχή του 1914, καθώς ήταν από τα λίγα κοινώς γνωστά χριστουγεννιάτικα τραγούδια και των δύο πλευρών.

Άγια Νύχτα, σε προσμένουν με χαρά οι χριστιανοί
Και με πίστη ανυμνούμε το Θεό δοξολογούνε
Μ’ ένα στόμα, μια φωνή ναι με μια φωνή…

*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι εκπαιδευτικός

ΠΗΓΕΣ:

bbc.co.uk/history

Wikipedia.org

Sanshmera.gr
Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 24 Δεκεμβρίου 2015: http://www.cretalive.gr/history